Empower de Zaanse inwoners met het Burger­beraad

Aanleiding

Afgelopen 1 februari 2024 stond de Startnotie Visie Lokale democratie en Participatie geagendeerd. Een van de onderwerpen die hierin werd genoemd was: ‘Hoe kijken we aan we aan tegen democratisch vernieuwende instrumenten, zoals burgerberaden, jeugdraden en in ieder geval het Uitdaagrecht/Right to Challenge (omdat die in de Participatieverordening verankerd dient te worden)’. Het burgerberaad maakt in onze gemeente nog geen deel uit van de participatievisie, terwijl er de laatste jaren vanuit de gemeenten steeds meer interesse is voor het Burgerberaad. Het is een vrij nieuwe en populaire vorm van participatie en wordt met name ingezet voor maatschappelijke vraagstukken zoals klimaat en duurzaamheid. Een brede doelgroep wordt bereikt doordat er gebruik wordt gemaakt van een representatieve (gelote) groep burgers die zich met behulp van experts verdiepen in het vraagstuk.

Aangezien er voor eind 2024 het visiedocument lokale democratie en participatie zal worden vastgesteld willen we graag de mogelijkheden voor een Burgerberaad als onderdeel van lokale democratie en participatie voorleggen.

Achtergrond

Recente onderzoeken laten zien dat het vertrouwen in de politiek laag is. De huidige democratie werkt niet voor iedereen even goed en een deel van Nederland dreigt af te haken of is al afgehaakt [1]. Ook in Zaanstad zien we dat het opkomstpercentage voor met name de gemeenteraadsverkiezingen laag is. Veel mensen voelen zich niet gehoord en niet vertegenwoordigd door de huidige politiek.

Er zijn verschillende manieren waarop inwoners op dit moment kunnen meedenken en participeren. Echter voor de grote vragen waar we als samenleving voor staan worden steeds vaker burgerberaden ingezet. Uit onderzoek blijkt dat een burgerberaad, bestaande uit een representatieve en gelote groep inwoners met toegang tot eerlijke, gebalanceerde informatie, tot goede voorstellen kan komen. Deze voorstellen kunnen ook op steun vanuit de samenleving rekenen en die doorgaans verder gaan dan wat politiek aanvankelijk haalbaar lijkt [2].

Burgerberaden zijn heel effectief in het versterken van gesprekken tussen groepen en het verkennen van gedeelde belangen. In een burgerberaad krijgen alle stemmen de ruimte en deelnemers kunnen het initiatief nemen om experts en belangengroepen uit te nodigen en te bevragen om zo alle kennis en belangen mee te wegen. Deze gebalanceerde informatieverstrekking verdiept het gesprek en helpt bij het maken van een gewogen oordeel. Een ander voordeel is dat burgerberaden een cultuur van inclusie, diversiteit en respect bevorderen. Met name daarom zijn ze zo geschikt om gevoelige thema’s te bespreken, denk hierbij aan klimaatmaatregelen, bezuinigingen of gebiedsontwikkeling [3].

Burgerberaden helpen daarnaast de betrokkenheid van inwoners te vergroten. Vanuit de commissie Brenninkmeijer is het advies gebruik te maken van een burgerberaad, ook wel burgerforum of burgerpanel genoemd [4]. “De roep om meer directe invloed vanuit de samenleving wordt steeds luider, zeker wanneer het gaat om belangrijke besluiten die door de overheid genomen worden.” Juist bij complexe problemen kan een burgerberaad sneller en maatschappelijk gedragen advies bieden. Ieder burgerberaad begint bij een open vraag die aan de burgers wordt voorgelegd. In elk geval zegt de politiek vooraf toe dat er met hun aanbevelingen ook serieus iets wordt gedaan. Dit is het zogenoemde politiek ‘mandaat’ [5].

Binnen Zaanstad is al een eerste ervaring opgedaan met Burgerberaad met de G1000 wonen [6]. Hieruit zijn verschillende gedragen aanbevelingen [7] gekomen. Andere gemeenten en provincies hebben op andere thema’s een burgerberaad gehouden. Voorbeelden hiervan zijn Zwolle waarbij de vraag: Hoe wordt Zwolle op een eerlijke manier klimaatneutraal voor 2040 [8], centraal stond, en in Zeist waar een burgerberaad de gemeente heeft geholpen met een sluitende begroting [9]. De provincie Gelderland heeft het Gelders burgerberaad Klimaat gehouden [10]. Meer informatie is te vinden op de website van het landelijk netwerk Burgerberaad, met voorbeelden van de verschillende burgerberaden die zijn gehouden op lokaal en regionaal niveau [11].

Het succes van een burgerberaad is afhankelijk van de uitvoering. De OESO heeft 10 basisprincipes aangeraden die van belang zijn in de opzet en uitvoering van het burgerberaad [12]. Een aantal van de uitgangspunten zijn: de opzet is eerlijk, onafhankelijk en transparant; duidelijkheid over binnen welke kaders de voorstellen worden aangenomen; en deelnemers worden na afloop geïnformeerd over de vervolgstappen.

Er zijn verschillende organisaties, waaronder Moventem, die ervaring hebben met de procesbegeleiding en het opzetten van een burgerberaad. Deze organisaties kunnen helpen met het formuleren van de juiste vraagstelling, faciliteren en begeleiden van het proces en het adviseren in wat betrokken volksvertegenwoordigers zouden moeten doen met de uitkomsten van het burgerberaad. Het moet duidelijk zijn hoe de politiek omgaat met de rol van burgerberaden in de erop volgende besluitvorming en op welke manier zij de uitkomsten van het burgerberaad waarborgt, mogelijk ook op de langere termijn. Een onafhankelijke partij zou de uitkomsten (en hoe deze worden meegenomen in de besluitvorming en beleid) kunnen monitoren. Dit vergroot het commitment en het vertrouwen. Op lokaal en regionaal niveau kan dat eventueel via de ombudsman of lokale en regionale rekenkamers [4].

Wat ook van belang is om te bepalen, is wie betreft het commitment, en wat houdt het commitment in? Dit zou een verantwoordingsplicht kunnen zijn, besprekingsplicht dan wel een plicht tot regelgeving. Bij dit laatste geval moet van tevoren duidelijk zijn onder welke voorwaarden partijen zich committeren aan de uitkomsten van het burgerberaad. In het algemeen is het uitgangspunt dat college en raad de aanbevelingen van het burgerberaad overnemen. Als het college of de raad hier voorwaarden aan wil verbinden, moeten ze hier voordat het burgerberaad begint, duidelijke afspraken over maken.

Het oplossen van de verschillende crises die spelen, het herstellen van vertrouwen en weer op zoek gaan naar onze gezamenlijke belangen zijn de grote uitdagingen van deze tijd, en daar kunnen burgerberaden een belangrijke rol in spelen.

Beoogd doel: Empowerment van Zaanse inwoners door ze te betrekken bij en samen te zoeken naar oplossingen voor complexe problemen.

Een representatieve en gelote groep inwoners vormt een burgerberaad en doet gedragen aanbevelingen waarbij het algemeen belang leidend is. Zo helpt een burgerberaad bij het maken van toekomstbestendige politieke besluiten en zorgt het voor minder verdeeldheid, meer steun uit de samenleving voor die besluiten, en meer vertrouwen tussen politiek en inwoners.

Vragen aan de fracties en het college:

Graag horen we van de fracties en het college hoe zij aankijken tegen de volgende zaken:

1. Onderschrijven de fracties en het college dat een burgerberaad helpt bij:

a. Het houden van gezonde en constructieve gesprekken en discussies over gevoelige onderwerpen

b. het begrijpen van de complexiteit en afweging bij beleidsdilemma’s en het bedenken van innovatieve oplossingen

c. het versterken van de lokale democratie

2. Onderschrijven de fracties en het college het idee om te onderzoeken óf en hoe een burgerberaad als participatie-instrument kan worden toegevoegd voor belangrijke thema’s waar de raad de stad graag bij wil betrekken?

Namens de fracties van

Partij voor de Dieren Zaanstad, Melchior Mattens

SP Zaanstad, Anna de Groot

ChristenUnie Zaanstad, Naomi Vink

ROSA, Mariska Schuttevaer

GroenLinks Zaanstad, Natascha Stroo

---

Bronnen

[1] Atlas van Afgehaakt Nederland. Over buitenstaanders en gevestigden

[2] Eva Rovers – Nu is het aan ons, oproep tot echte democratie.

[3] Het burgerberaad. Voorkom polarisatie met deliberatie.

[4] Eindrapportage adviescommissie Burgerbetrokkenheid bij klimaatbeleid, Maart 2021.

[5] Burgerberaden.

[6] Het Burgerakkoord G1000Wonen Zaanstreek-Waterland

[7] Burgerakkoord Toekomst van het Wonen Zaanstreek-Waterland. Versie met afgewezen beslispunten en aantal stemmen, indien geteld.

[8] Burgerberaad in Zwolle.

[9] Sluitende begroting Zeist met de hulp van burgerberaad

[10] Binnenlands Bestuur. Burgerberaad Klimaat: goed en gedragen beleid maak je samen.

[11] Landelijk Netwerk Burgerberaad

[12] OECD, Innovative Citizen Participation and New Democratic Institutions

Catching the Deliberative Wave.

---

Klik hier voor het document.