Wat zou het mooi zijn geweest als bij de uitbraak van het coronavirus Nederland al het basisinkomen had ingevoerd. Dat zou miljarden aan tegemoetkomingen aan ondernemers, ZZP’ers en gemeenten hebben gescheeld. En niet in de laatste plaats aan financiële zorgen van veel van onze inwoners. Sommige landen, zoals Spanje, hebben dit ook ingevoerd; daar is er echter voor gekozen alleen de minima een basisinkomen te verstrekken, en is het bedrag niet genoeg om de eerste levensbehoeften te dekken.

Universeel basisinkomen

Maar wat houdt het echte, universele basisinkomen dan in?

• Iedereen krijgt onvoorwaardelijk een vast bedrag per maand, genoeg om van te leven
• Iedereen heeft alle vrijheid om daarnaast nog te gaan werken
• Alle toeslagen, heffingskortingen etc. verdwijnen

Wat zijn de voordelen daarvan?

• Niemand hoeft meer in armoede te leven
• Stress verdwijnt hoe de rekeningen te betalen
• Daardoor een veel minder beroep op de zorgkosten
• Geen dwang tot perspectiefloos en geestdodend werk
• Geen dwang meer tot zinloos solliciteren
• Meer vrijheid voor zelfontwikkeling
• Werknemers kunnen veel vrijer onderhandelen over salaris en arbeidsvoorwaarden
• Het rondpompen van geld via allerlei toeslagen verdwijnt

Betaalbaar

Waarom is zo’n ideaal systeem nog niet ingevoerd? Omdat nog steeds het idee heerst dat het niet te betalen zou zijn. Het CPB heeft in haar studie van 20 juni 2020,”Kansrijk Armoedebeleid”, het Basisinkomen 2.0 doorgerekend. Bij deze versie ontvangt iedere volwassene € 635 en elk huishouden € 600. Een alleenstaande krijgt dus € 1235 en een stel € 1850. Alleen de huurtoeslag blijft. Daardoor gaat de onderste 20% van de inkomens er met 8,5% op vooruit. De bovenste 20% levert 8,6% in, onder meer doordat het toptarief van de inkomensbelasting - net als voor 1991 – naar 72% gaat. Werkgevers gaan meebetalen aan dit basisinkomen, immers zij zijn veel minder kwijt aan WIA-, WW- en ZW-premies. Basisinkomen 2.0 komt in dit CPB-rapport verreweg als beste optie uit de bus om de armoede te bestrijden.

Het lijken inderdaad enorme bedragen die hiermee gemoeid zijn. De kosten van dit basisinkomen 2.0 liggen in de orde van grootte van 200 miljard. De uitkeringen betreffende de AOW, de WW, de WIA, de bijstanduitkeringen bedroegen 108 miljard in 2018. Het verstrekken van arbeidskorting, algemene

heffingskorting, hypotheekrenteaftrek en andere vrijstellingen vormen een bedrag dat in de orde van 70-80 miljard ligt. Als toeslagen worden afgeschaft, zoals de zorgtoeslag en de kinderopvang toeslag, levert dat nog eens 10 miljard op. Dat zijn enorme bedragen. Bovendien is de inschatting dat door de invoering van een basisinkomen er circa 11 miljard aan de alsmaar stijgende zorgkosten bespaard kan worden. Het lastige daarbij is dat het CPB geen mogelijkheid ziet om sociale en maatschappelijke effecten door te rekenen.

Waarom blijft er dan toch zo’n grote aarzeling om het in te voeren? Om te beginnen zou voor een goede invoering een totale herziening van ons belastingstelsel nodig zijn. Dat is inderdaad een grote operatie. Een operatie die echter binnenkort toch nodig zal zijn gezien het vastlopen van de uitvoeringsorganen met als sprekend voorbeeld de toeslagenaffaire bij de belastingdienst.

Experimenten

Er zijn inmiddels wel experimenten ingevoerd, onder andere in Finland. De uitkomsten daarvan leken te wijzen op een negatief effect op de werkgelegenheid. Positieve effecten waren er ook: de bijstandsgerechtigden werden veel gelukkiger en gezonder, kregen meer zelfvertrouwen en namen significant meer deel aan betaald werk, ook bijstandsmoeders. Je vermijdt hier ook mee de armoedeval. Dat wil zeggen dat mensen niet gaan werken omdat ze toeslagen kwijtraken en zo er financieel vaak op achteruitgaan. Bij het basisinkomen kunnen mensen er alleen maar op vooruit gaan. In het Canadese basisinkomen-experiment bleek dat werkgevers hogere lonen gaan bieden. En zou het niet fantastisch zijn als juist in de onaantrekkelijke, maar essentiële beroepen werknemers meer gaan verdienen?

Er zijn ook in Nederland experimenten uitgevoerd. Maar die gingen met name uit van een regelarme bijstand, wat toch wezenlijk iets anders is. Probleem voor de gemeente is wel dat de kosten bij de gemeente komen te liggen en de opbrengsten bij het rijk. Daarom zou het goed zijn als het rijk experimenten zou uitvoeren. De gemeenten kunnen het rijk daar wel toe aanzetten, door bijvoorbeeld via de VNG een commissie te benoemen die kan onderzoeken hoe een dergelijk experiment opgezet kan worden.

Het belangrijkste bezwaar blijft bij velen: Je moet werken voor je geld, gratis geld bestaat niet. Maar gratis arbeid bestaat vooralsnog wel – vaak is het juist het nuttigste werk dat niet loongevend is. Denk aan mantelzorg, zorg voor kinderen, buurtinitiatieven, maar ook het volgen van een opleiding als investering in de toekomst. Daarnaast is er dan weer veel werk wél betaald dat niets bijdraagt aan de maatschappij, zoals de flitshandel.

Vrijheid

Maar het allerbelangrijkste argument is: het basisinkomen gaat over vrijheid. “Vrijheid van armoede, maar ook de vrijheid om de baan te kiezen die je leuk vindt, omdat je de zekerheid hebt dat je geld hebt wanneer je even zonder werk zit."[1] Een recent onderzoek van de recent overleden antropoloog en hoogleraar David Graeber [2] wijst uit dat maar liefst 40% van de Nederlanders de eigen baan betekenisloos vindt.

Wat willen wij nu met dit agenda-initiatief? De indieners vinden het belangrijk dat het basisinkomen op de agenda komt. Het basisinkomen geeft een antwoord op veel maatschappelijke problemen. De invoering zal zeker tijd kosten, maar ergens moet begonnen worden. Als de inzet niet uit het rijk komt, dan maar van onderaf.

Gesprekspunten

Wij stellen aan de fracties derhalve de volgende vragen:

• Erkent u dat het basisinkomen een oplossing zou kunnen zijn voor veel maatschappelijke problemen?

• Zou u erachter staan om te onderzoeken of het in Zaanstad mogelijk is om een experiment met het basisinkomen uit te voeren?
• Vindt u het ook een goed idee om de VNG te verzoeken een commissie in te stellen om te kijken naar een mogelijke invoering van het basisinkomen?

Namens GroenLinks, Romkje Mathkor
Namens Partij voor de Dieren, Melchior Mattens

[1] Rutger Bregman, https://www.sg.uu.nl/video/2017/10/gratis-geld

² David Graeber, “Bullshit Jobs”, Business Contacts, 15 mei 2018

Bij de bespreking van voorstel presenteerde Melchior nog wat achtergrondinformatie. De presentatie vind je hier.